Görgü Tanığı Olarak Mahkemeye Gitmezse Ne Olur? Ekonomik Bir Perspektif
Bir Ekonomistin Gözünden: Seçimler, Kaynaklar ve Sonuçlar
Ekonominin temelinde bir gerçek yatar: Kaynaklar sınırlıdır, seçimler ise sonsuz. Her birey, tıpkı bir yatırımcı gibi, zamanını ve enerjisini nereye harcayacağına karar verir. Bu kararlar yalnızca kişisel değil, toplumsal sonuçlar da doğurur. Bir ekonomist olarak şu soruyu sormak kaçınılmazdır: Bir görgü tanığı mahkemeye gitmemeyi seçtiğinde, bu kararın toplumsal maliyeti nedir?
İlk bakışta bu bir hukuki mesele gibi görünse de, aslında ekonominin derin prensipleriyle ilişkilidir. Çünkü her davranış, ister mahkemeye gitmek olsun ister gitmemek, teşvikler, fırsat maliyetleri ve kolektif refah kavramlarıyla doğrudan bağlantılıdır.
Bireysel Kararların Ekonomik Değeri
Bir görgü tanığının mahkemeye gitmemesi, öncelikle bireysel bir karar olarak değerlendirilir. Bu kişi, zamanını mahkemede harcamak yerine işine, ailesine veya kişisel rahatına ayırmayı seçebilir. Ekonomide buna fırsat maliyeti denir — bir seçimin maliyeti, diğerinden vazgeçilen şeydir.
Ancak bu karar yalnızca bireyin kazancı veya kaybıyla sınırlı değildir. Görgü tanığının ifade vermemesi, adalet sürecinin uzamasına veya hatalı kararların verilmesine neden olabilir. Bu durum da sistem genelinde bir verimlilik kaybı oluşturur.
Ekonomik açıdan bakıldığında, mahkemeye gitmeyen bir tanık, kendi kaynaklarını korurken toplumsal kaynakların israfına neden olabilir. Bu, “bireysel rasyonalite ile toplumsal rasyonalite arasındaki çatışma”nın klasik bir örneğidir.
Adaletin Gecikmesi: Ekonomide Verimsizlik Olarak Yansıması
Adalet sistemi, bir ekonominin görünmeyen omurgalarından biridir. Çünkü güven, piyasanın işlem görebilmesi için temel şarttır. Eğer bireyler adaletin işlemediğine inanırsa, bu durum kurumsal güveni sarsar ve uzun vadede ekonomik faaliyetlerin maliyetini artırır.
Bir görgü tanığının mahkemeye gitmemesi, küçük bir ihmal gibi görünse de zincirleme bir etki yaratır.
– Mahkeme süreci uzar,
– Dosya yükü artar,
– Kamu kaynakları (zaman, emek, bütçe) daha fazla tüketilir.
Bu süreçte devletin harcamaları artar, kamu verimliliği azalır. Ekonomik terimlerle ifade etmek gerekirse, bu durum bir tür “negatif dışsallık”tır. Yani bir bireyin kararı, toplumun genel refahını olumsuz etkiler.
Teşvikler ve Davranışsal Ekonomi Perspektifi
Davranışsal ekonomi, insanların her zaman rasyonel kararlar almadığını söyler. Bir görgü tanığı, “benim gitmem neyi değiştirir ki?” diye düşünebilir. Bu tip düşünceler, “serbest binici problemi” olarak bilinen bir ekonomik olgunun yansımasıdır: Herkes toplumsal faydanın bir parçasını ister, ancak katkı sağlamakta isteksiz davranır.
Ekonomik açıdan çözüm, teşvik mekanizmaları oluşturmaktır. Devlet, tanıklık görevini yerine getirmeyen kişilere para cezası uygulayarak bu davranışı maliyetli hale getirir. Böylece birey için mahkemeye gitmemenin “fırsat maliyeti” artar ve toplumsal denge yeniden sağlanır.
Toplumsal Refahın Azalan Eğrisi
Adaletin gecikmesi veya aksaması, toplumun geneline yayılan bir güven krizine yol açar. Bu kriz, tıpkı bir ekonomik resesyon gibi, piyasalarda belirsizlik yaratır. İnsanlar sözleşmelere, anlaşmalara ve kurumlara daha az güvenir.
Sonuçta, yatırım isteği düşer, üretkenlik azalır, hatta bireyler ekonomik risk almaktan kaçınır. Tüm bunlar, toplumsal refahın marjinal azalışı olarak tanımlanabilir. Görgü tanığının mahkemeye gitmemesi, küçük bir eylem gibi görünse de makro düzeyde sistemik bir güven kaybı yaratır.
Mahkemeye Gitmemenin Uzun Vadeli Ekonomik Maliyeti
Kısa vadede bir tanığın mahkemeye gitmemesi, bireysel bir konfor alanı yaratır. Ancak uzun vadede bu karar, adalet sisteminin verimliliğini zayıflatır ve ekonomik istikrarın temellerini sarsar. Çünkü güven, her ekonomik ilişkinin görünmeyen para birimidir.
Bir ülkede hukuk işliyorsa, yatırım artar, üretim güçlenir, toplumsal sermaye genişler. Ancak tanıkların görevlerini yerine getirmediği, adaletin geciktiği bir sistemde, ekonomik büyüme bile etik temellerini kaybedebilir.
Okuyucuya Soru: Senin Kararın Piyasayı Etkileyebilir mi?
Ekonominin en insani tarafı, bireysel kararların zincirleme etkisidir. Belki de senin mahkemeye gitmemeyi seçmen, bir başkasının adaletine ve dolaylı olarak toplumun güvenine mal olur.
Gelecekteki ekonomik senaryolarda, yalnızca faiz oranlarını veya döviz kurlarını değil, insan davranışlarının ekonomiye etkisini de düşünmek gerekir. Çünkü bazen en küçük bireysel tercihler, en büyük ekonomik dalgalanmaları yaratır.
Sonuç: Adaletin Ekonomik Bedeli
Bir görgü tanığının mahkemeye gitmemesi sadece hukuki bir ihmal değil, aynı zamanda ekonomik bir karardır. Bu karar, bireysel faydayı maksimize ederken toplumsal faydayı minimize eder.
Ekonomi bize şunu öğretir: Her eylemin bir maliyeti vardır, bazen o maliyet sessizce topluma yüklenir.
Bir tanığın sessizliği, adaletin ve ekonominin sesini kısabilir.
Gerçek refah, sadece para kazanmakta değil, adaleti korumakta yatar.